Anadolu coğrafyası, insanlık tarihinin en eski hikâyelerini saklayan bir hazine sandığı gibi. Bu sandığın en derin, en sürprizli köşelerinden biri de Diyarbakır’ın Ergani ilçesinde yer alan Çayönü Tepesi. Tourjuva ve 2 Kadın Anadolu Diyarbakır rotamızda bulunan bu kazı alanının ismini ilk kez rehberimiz Ferruh Hanım’dan duyduk Armağan ile. Bugün sessizce rüzgârın okşadığı bu küçük tepe, aslında binlerce yıl önce insanlığın kaderini değiştiren büyük bir dönüşümün merkezi.
1964 yılında İstanbul Üniversitesi’nden Prof.Dr. Halet Çambel ve Chicago Üniversitesi’nden Prof. Robert Braidwood tarafından başlatılan kazı çalışmaları 1992’ye kadar kesintisiz devam etmiş. 1992 yılından 2015 yılına kadar kazılara ara verilmiş ve 2015’den beri devam ediyor. Çok şanslıyız ki bu bölgeyi kazı başkan yardımcısı Yunus Kaptan’dan bizzat dinledik.
1964’ten bu yana kazıda kullanılan araç gereçler, kazı başkanlarının odaları özellikle de Halet Çambel’in aslının aynısı olarak korunan odası tam bir müze niteliğinde. Ne mutlu ki bize, bu alanı da özel olarak gezdik.
Çayönü Tepesi insanlık tarihinin kesintisiz 5000 yıllık bir yaşam alanı olan dünyadaki tek antik yeri. Tarihte bulunan ilk mezarlık alanı da burada, kısacası medeniyetin nefes almaya başladığı yer Çayönü Tepesi.
Burada yaşayan topluluklar, yalnızca bir köy kurmakla kalmamış; mimariden günlük yaşama, tarımdan hayvancılığa kadar pek çok alanda ilkleri denemişler. Araştırmacıların en çok dikkatini çeken şeylerden biri de bu yerleşimin farklı mimari dönemleri. Taş döşemeli meydanlar, ızgara planlı evler, kerpiç duvarlar… Hepsi insanın deneme yanılma ile nasıl geliştiğini, bir adım ileri gidip sonra yenisini kurduğunu gösteren birer iz.
Bugün bizler için sıradan olan birçok şey —ekmek yapmak, hayvanları evcilleştirmek, bir ev inşa etmek— o zamanlar için birer devrim niteliğindeydi. Ve bu devrimlerin önemli bir kısmı, işte bu tepede yaşanmış.
Çayönü Tepesi’nin İLK’leri
- İlk tarım denemelerinin yapıldığı yerleşimlerden biri
- Evcilleştirilen ilk hayvanlara dair bulgular
- Toplumsal yaşamın düzenlenmeye başladığını gösteren ortak alanlar
- Gelişmiş taş işçiliği örnekleri
Çayönü Tepesi’ne adım attığınızda sizi karşılayan şey sadece tarih değil; aynı zamanda bir sessizlik. Bu sessizlik insana şunu düşündürüyor:
Biz nereden geldik ve nasıl olduk?
